Adıyaman Musalla Camii Tarihi ve Mimari Yapısı

Adıyaman merkezde yer alan cami, bulunduğu mahalle ile aynı ismi taşımaktadır. Adıyaman’ın en eski camilerinden olup üzerinde herhangi bir kitabesi bulunmamaktadır. Yapının ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. ​Camilerin asli fonksiyonlarından uzaklaştırıp ahırlara ve harabelere çevrildiği dönemlerde cezaevine dönüştürülen Adıyaman’daki Musalla Camii, şehirdeki diğer yapılardan farklı olarak mimari özellikleri yönü ile dikkat çekiyor.

1308 H./1890 miladi yılında minaresinin yıkıldığı rivayet edilmektedir. Caminin kuzey duvarı üzerinde sonradan yazılan kitabesine göre, Selçuklular döneminde Alparslan’ın Anadolu fethine müteakip yaptırdığı rivayet edilmektedir. Yapı 1938’de Adliye’ye satılmış, daha sonra 7044 sayılı kanunla maliye hazinesinden VGM’ye 1972 yılında tekrar intikal etmiş. Cami 32 yıl ceza evi olarak kullanıldıktan sonra Vakıflar İdaresi tarafından restore edilerek tekrar ibadete açılmıştır.

“Plan ve mimari özellikleri”

Kıbleye göre yatay dikdörtgen şekilli cami, ortadaki kubbe yanlardaki çapraz tonozlarla örtülü beş gözlü son cemaat yerine sahiptir. İçeride duvar payelerine oturan kubbeli kare mekan, çapraz tonozlarla örtülü yanlara doğru genişletilmiştir. Enlemesine dikdörtgen plana sahip yapı, kuzey-güney yönünde uzanan iki kemer açıklığı ile üç bölüme ayrılmıştır. Ortadaki kare mekanı örten kubbeli bölüm çapraz tonoz örtülü bölümlerden daha yüksek tutulmuştur. Yapı oldukça basık tutulmuş olup, loş bir aydınlatmaya sahiptir. Bu yönüyle Selçuklu dönemi yapılarını çağrıştırmaktadır.

Yapının beden duvarları oldukça kalın olup, her duvar 130 cm kalınlığında tamamen düzgün kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Kuzey yönünde beden duvarlarına göre oldukça alçakta kalan bir çevre duvarı ile çevrilip buraya bir avlu görünümü verilmiştir. Avlu içerisinde cami görevlilerine ait hücreler yer almaktadır. Adıyaman’da abdesthanesi olmayan tek camidir. Burada niçin abdesthane olmadığına dair herhangi bir bilgi mevcut değildir. Ceza evi olarak kullandığı dönemde ise mahkumların temizlik ihtiyacını gidermek için yakında bulunan hamama gittiği tahmin edilmektedir.

Günümüzde bir vakıf tarafından caminin kıble tarafına yaptırılan kemerli ve revaklı bölüm camiye geçmişin izleri katmış ve bir dönemin medreselerine benzeyen bir yapı ortaya çıkarmıştır. Beş gözlü son cemaat yeri kalın payeler üzerine oturan kemerler ile biri birine bağlanmaktadır. Bu kemerlerden ortadaki daha dik ve dar tutulmuş olup, kubbe ile kapatılmıştır. Son cemaat yerini geçtikten sonra yapının kuzey cephesinin ortasına açılan yuvarlak kemerli bir kapı açıklığı ile asıl harim kısmına geçilmektedir.

Harim doğu-batı yönünde dikdörtgen planlıdır. Mihrap önü kubbe ile kapatılan harimin kubbesi çokgen kasnak üzerinde yer alır. Fazla yüksek tutulmayan kubbe kasnağına sivri kemerli pencere açıklıklarına yer verilmiştir. Kubbe doğu-batı, kuzey-güney yönlü atılan kemerlere oturmaktadır. Pandantif geçişli kubbenin pandantifleri mukarnaslar ile doldurulmuştur. Oldukça loş bir aydınlatmaya sahip olan yapı, iki katlı pencereler ile aydınlatılmıştır. Pencerelerden alttakiler içten yuvarlak kemerli, üsttekiler düz açıklıklı olup alttakilere göre daha dar tutulmuşlardır.

Yapının tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır. Minare son cemaat yerinin kuzey batı köşesinde son cemaat yerine bitişik olarak inşa edilmiştir. Minare kare kaide üzerinde silindirik şekilde yükselmektedir. Minarenin silindirik gövdesi üzerinde süsleme amaçlı on adet niş yer almaktadır. Şerefe altında mukarnas yerine üçgen biçimli şekiller işlenmiştir. Minarenin doğu tarafına bakan yüzeyinde yuvarlak kemerli giriş kapısı yer almaktadır. Giriş kapısı üzerinde yer alan kitabelik kısmı boş bırakılmıştır.

 Minare, 1308 H./1890 M. yılında yıkılmıştır. Günümüzdeki minare 1890’dan sonra yapılan minaredir. Mihrap yapının güney duvarında yer alıp tamamen düzgün kesme taş ile örülmüştür. Mihrabın iki yanında süsleme amaçlı sütüncelere yer verilmiştir. Mihrabın içi mukarnaslar ile süslenmiştir. Üst kısmında bir madalyon içerisinde sekiz kollu yıldız bunun etrafında ise geometrik şekiller yer almaktadır. Mihraptaki süslemeler yüzeysel olup oyma tekniği ile yapılmıştır.

“Süslemesi”

Yapı Adıyaman camilerinin genel özelliği olan sadeliğe sahiptir. Yapının en süslü yeri güney duvarının ortasına açılmış olan mihrabıdır. Mihrap tamamen kesme taş malzeme ile yapılmış olup kaliteli bir işçilik eseridir. Mihraptaki süslemeler taş üzerine yüzeysel olarak oyulmuştur. Mihrabın iki yanında yer alan sütüncelerin başlıkları korint başlıklarındaki volitleri andıracak şekilde işlenmiştir. Mihrabın üst kısmında bir madalyon içerisinde sekiz kollu yıldız yer almaktadır. Bunun etrafında geometrik şekiller işlenmiştir. Son cemaat yerinde mukarnas dalgalı mihrabiyeler dışında kubbeye geçişi sağlayan pandantiflerin içinde yer alan mukarnaslar dışında cami oldukça sadedir. Yapıya dış cephe genel olarak baktığımızda oldukça sade tutulmuş mütevazı bir görünüme sahiptir.

cozdas002@gmail.com