Medine'yi terk edip bu diyarlara kadar gelmiş Allah'ın dinini yaymak için ve burada şehit olmuş. Ülkemiz için Adıyaman için Samsat ilçemiz için ne büyük bir kazanç.
Ancak ne hazindir ki, hayatında mütevazı, garip bir yaşayış süren Sahabenin kabri de mütevazı ve garip. Mimarisine gereken önem yeterince verilmemiş. İnanç ve kültür turizmine açılamamış. Ve birçok Adıyamanlı insan bile bu zatın kabrinden habersiz.
Siz değerli okuyucularımıza bu zat hakkında bilgiler sunmak istiyorum. Bilgilerin tamamı eski Samsat Müftüsü Sayın Yavuz Karabayır'ın araştırma ve katkılarıyla neşredilen 'Samsat'ta Bir Gül' isimli eserinden alınmıştır.
1. İsmi, Künyesi, Nesebi
Hz. Safvan b. Muattal b. Ruheyda (Rahda) b. Muammel b. Huzzâi b. Muharib b. Mürre b. Faliç b. Zekvan b. Salebe b. Buhse b. Süheyl b. Mansur'dur. Künyesi Süllemi ve Zekvâni soyuna mensuptur. Künyesi Ebu Amr'dır. Medine'nin Kays kabilesinden, ensardandır. Rumî olduğuna, Bizans diyarlarından geldiğine dair rivayetler de vardır. Peygamber Efendimizin vefatından sonra Basra'ya yerleşmiştir.
2. Müslüman Oluşu
Hz. Safvan b. Muattal (ra) Müreysi Gazvesi'nden önce Müslüman olmuştur. Müreysi Gazvesi dahil bütün savaşlara katılmış ve savaşlarda cesaretinden dolayı, ordunun arkasından gelip güvenliği sağlayan artçılık görevi ile şereflenmiştir. Kurz b. Cabir ile beraber Peygamber Efendimizin süt develerine saldırıp zarar veren Urûmiler'in üzerine gönderilerek suçluları Peygamber Efendimiz'e teslim etmiştir. Müreysi Gazvesi'nden sonra ifk hadisesinde mağdur olmuş, beraati (suçsuzluğu ve temizliği) Kur'an-ı Kerim'in Nur Suresi'ndeki ayetleri ile teyid edilmiş büyük bir sahabedir. Peygamber Efendimiz (sav)'in: 'Ben Safvan hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.' ve 'Safvan'a dokunmayın o Allah ve Resûlü'nü çok sever.' övgüsüne mahzar olmuştur. Peygamber Efendimiz'den dört Hadis-i Şerif rivâyet etmiştir. Doğum tarihi bilinmemekle beraber Hicri 19'da Hz. Ömer döneminde Samsat'ta şehit düşmüştür.[1] Türbesi Adıyaman ili Samsat ilçesine 10 km mesafede, Taşkuyu Köyü mevkiinde yüksek bir tepededir.
3. Vefatı ve Samsat’ın Fethi
İslam orduları, Hz. Ömer döneminde Hicri 19'da doğuda Sasaniler ve batıda da Bizanslılarla savaşırlar. Kazanılan zaferler arasında irtibat kurmak amacıyla bir ordu da Cezire bölgesine gönderilir.
Hz. Ömer, (ra) Sad b. Vakkas'a bu orduyu hazırlaması için emir verir. İyad b. Ğanem (ra) bu ordunun komutanı olarak tayin edilir. İyad b. Ğanem, Rakka, Urfa ve Harran'ı sulh yoluyla fetheder. Kendisi de Harran'a döner. Komutanlarından Osman b. Ebil-As es-Sakafî (ra)'yi de Ermeniye (Bizans) bölgesine gönderir. Samsat'a gelen bu ordu içerisinde Hz. Safvan b. Muattal da komutan olarak bulunmuş ve yapılan savaşta burada altmış yaşlarında iken şehit düşmüştür. Samsat Kale'sinin arkasında yüksekçe bir tepe üzerine defnedilmiştir.
Samsat'a gelen ordunun komutanı Osman b. Ebi'l-As es-Sakafî (ra) hakkında şu kısa bilgiyi vermeden geçemeyeceğiz: Bu komutan Resûl-i Ekrem Efendimiz (sav)'in ashabından olup, bizzat Peygamber Efendimiz (sav)'den Kur'an öğrenen bahtiyar birisiydi. Kendi kabilesi olan Sakif kabilesinin temsilcilerinden yaşı en küçük olanı idi. Kuran'ı en iyi bildiği ve onu anlama yolunda gayret sarf ettiği için, yaşının küçüklüğüne rağmen emir tayin edilmiştir. Sakif kabilesinin temsilcileri, Osman b. Ebi'l-As'ı aralarında yaşça en genç olduğu için, geride hayvanlarının yanında bırakmışlardı. Temsilciler, onun yanına dönüp öğle sıcağında uykuya daldıkları zaman, Osman (ra), Peygamber Efendimiz (sav)'in yanına gelerek ona dinî sorular sorar, Kuran-ı Kerim dinler ve öğrenirdi. Böylece Efendimiz (sav)'den bazı sureleri okuyup ezberlemişti.
Temsilci arkadaşlarından önce gizlice biat edip Müslüman olan Osman (ra), Peygamberimiz meşgul bulduğu zaman ya Ebu Bekir'e ya da Übeyy b. Ka'b'a gider, soracağını sorar, okumak istediğini okurdu. Onun bu hali Resûlullah Efendimiz (sav)'in hoşuna gidiyor, kendisini seviyordu. Sakif temsilcileri yurtlarına dönmek istediklerinde: Ya Resûlallah! İçimizden birini bize imam yap, dediler. O da Osman b. Ebi'l-As'ı yaşça en gençleri olmasına rağmen onlara imam tayin etti. Daha sonraki yıllarda da valilik ve ordu komutanlıklarına atanan bu aziz sahabe, Safvan b Muattal (ra) ile birlikte, hicri 19 yılında Samsat'ın fatihi olmuşlardır. Samsat'ın böyle bir komutan tarafından fethedilip bize hediye edilmesi de ayrıca bizim için gurur vesilesidir.
4. Samsat’ta vefat ettiğine dair kaynaklar
1- El-Müstedrek:
Hakim en-Nisaburi bu eserinde: 'Safvan b. Muattal (ra) Müreysi Gazvesi'nden önce Müslüman olmuş, Hendek dahil bütün savaşlara katılmış ve El-Cezire'nin ŞİMŞAT bölgesinde vefat etmiştir. Kabri de oradadır.' demektedir.
2- Mevsuat'ul-Uzamâ'
Halid Abdurrahman el-Akk bu eserinde: 'Safvan b. Muattal Hazretleri, Hz. Ömer (ra)'ın halifeliği döneminde Osman b. Ebi'l-As (ra) komutasında, Ermeniye (Rum-Bizans) savaşında, El-Cezire'nin, Fırat Nehri'nin batı kıyısında Rum tarafında olan SÜMEYSAT bölgesinde vefat etmiştir.' demektedir. Zayıf bir rivâyette Muaviye döneminde şehit düşmüştür denilmekte ise de vefat ettiği yerin SÜMEYSAT olduğu ifade edilmiştir.
3- Usdu'l Ğâbe Fî Hayâti's-Sahâbe
İbnu'l-Esir bu eserinde; 'Safvan (ra) Hz. Ömer döneminde Ermeniye savaşında Osman b. Ebil-As komutasındaki bir orduda bulunmuş, El-Cezire'nin ŞİMŞAT bölgesinde vefat etmiştir ve kabri de oradadır.' demektedir.
4- Siyer-İ Â'lâmu'n-Nubelâ'
Zehebi'nin bu eserinde, Safvan b. Muattal (ra)'ın Müslüman oluşu ve gazveleriyle ilgili bilgiler verildikten sonra şehit düştüğü yerin SÜMEYSAT olduğu zikretmiştir.
5- El-İsâbe Fi Temyizi's-Sahâbe
İbn-i Hacer el-Askalani'ye ait bu eserde de Müslüman oluşu ve gazveleriyle ilgili bilgiler verildikten sonra, Muaviye döneminde Hicri 60 senesinde Ermeniye (Bizans) savaşında kahramanca savaşıp, ayağı kırılarak ağır yaralanmasına rağmen, savaşa devam edip şehit olduğu ve kabrinin de SÜMEYSAT'ta olduğu ifade edilmiştir.
6- El-İstiâb
İbn-i Abdilberr, Hicri 19 senesinde Hz. Ömer döneminde, Ermeniye savaşında el-Cezire'nin fethinde; SÜMEYSAT bölgesinde yapılan savaşta şehit düştüğünü ve kabrinin orada olduğunu zikretmektedir.
7- Ensâbu'l-Eşraf
Belâzûrî kitabında, ŞİMŞAT'ta vefat ettiğini, kabrinin de orada bilinen bir yerde olduğunu ve ziyaret edildiğini nakleder.
8- Tarîh-İ Dimeşk
İbn-i Asakir bu kitabında, sahabe ile ilgili her iki rivayeti alarak kabrinin burada bir tepe üzerinde olduğunu, ziyaret edilip bu bölgede namaz kılındığını bildirerek; kabrinin üzerinde bir meyve ağacının olduğunu da ifade etmektedir.
9- El-Bidâye
İbn Kesir bu eserde, Cezire'nin fethini anlatırken bu ordunun içerisinde Safvan b. Muattal (ra)'ın komutan olarak görev yaptığını, Cezire'nin ŞİMŞAT bölgesinde yapılan savaşta şehit düştüğünü bildirmektedir.
10- El-Kâmil Fi't Tarih
İbnu'l Esir, Cezire'nin Fethi başlığı altında, İbn İshak'tan ettiği rivayette: Cezire'nin hicri 19 senesinde fethedildiğini, bu ordunun komutanının İyad b. Ğanem olduğunu, Osman b. Ebi'l As komutasında bir orduyu SÜMEYSAT'a gönderdiğini ve bu ordunun içinde de Safvan b. Muattal (ra)'ın komutan olarak görevli bulunduğunu, Bizanslılarla yapılan savaşta SÜMEYSAT'ta şehit düştüğünü anlatmaktadır. Ayrıca Muaviye döneminde şehit düştüğüne dair ikinci ve zayıf rivayeti de nakletmiştir. Ancak şehit olduğu yer hakkında yine SÜMEYSAT demiştir.
