İnanmak Yetmez

İcmali, tahkiki ve taklidi iman… İmanın bilinmesi gereken çeşitlerini izaha çalışacağız. Değerli dostlar, şüphesiz takdir edersiniz ki biz bu konuları detayına inerek bu mütevazı yazı ile anlatamayız. Bizim yapacağımız, sizlere ipucu vererek ilgili kaynak kitapları okumanızı tavsiye etmek ve bu konuda bilgi toplamanıza yardımcı olmaktır. Çünkü bu konu çok ama çok önemlidir. İnsanın ibadetinin kabul olabilmesi için iman bilgisinin iyi olması şarttır. Aşağıda bazı örnekler vereceğim, bu konunun ne kadar çok önemli olduğunu göreceksiniz.

İcmali iman:

İcmal, top yekûn, toptan veya hepsi bir arda manasına gelir. İslam ıstılahına göre ise, Kur’an ve sünnete toptan inanma ya da Allah (C.C.) ve Resul’ünden (S.A.V.) gelen her şeye, toptan inanmak. Mesela, imanın altı şartının hepsine birden inanmak icmali imandır. Şayet bir akli delil vermek gerekirse diyelim ki; karşımızda bir dağ görüyorsunuz, onun bir dağ olduğunu, üzerinde ağaçların bulduğunu, bu dağın, taş kaya ve topraktan meydana geldiğini bilirsiniz.

İşte bu: O dağ için toplu bir ön bilgidir. Yani İcmal’dir. Fakat dağ hakkında yeterli bilgi değildir. Yeterli bilgi için tahkik etmek yani dağın üzerinde bulunan her şeyi tüm detaylarıyla araştırarak öğrenmek lazımdır. Bu örnekte olduğu gibi, kişi sağlam bir iman için; araştırma yaparak yeterli bilgi; “Tahkik” sahibi olmalı.

Tahkiki iman:

İmanın bu safhasında ilmi araştırma söz konusudur. Kişi ön bilgi ile yetinemez. İmanın altı şartına inandım demesi yetmez, iman konusundaki ilimleri araştırıp öğrenmesi lazım. Mesela: Cenabı Allah’a (C.C.) inanıyoruz, amma onun zatını nasıl bilmeliyiz? Çünkü onun zati ve de subuti sıfatları vardır ve bu sıfatlar hangi manalara geliyor, onu öğrenmek gerekiyor.

Ayrıca Peygamber Efendimiz (S.A.V.) beş tane sıfatı var, bu sıfatlar nelerdir, nasıl anlamamız lazım gelir? Bütün bunlar üzerinde ayrı ayrı düşünmemiz icap ediyor. İmanın diğer şartları için de durum böyledir. Aslında bu hassasiyet, hayatımızın her safhasında bizlerde olmalıdır. İnceleme “Tahkik” Konusunda yukarda bir dağ örneği vermiştik onu biraz daha açalım. Kişi, karşıda bir dağ olduğunu gördü ve onu öyle kabul etti.

İşte bu icmaldir. Amma o dağa gidip, inceleme yaparak, üzerinde kaç çeşit ağaç var, kaç dere var, taşının toprağının rengi nasıl, hatta kaç çeşit kuş var, bu incelemeyi yapınca, bütün bunları bilecektir ve inanacaktır. İşte “Tahkik” budur. Öyleyse, hakiki manada öğrenip iman etmek içinde, böyle bir araştırma yapmak zaruridir. Üstad Necip Fazıl Kısakürek: “Bildim seni ey rab! Bilinmez meşhur…” diye haykırmasının sebebi budur. İnanmak yetmiyor, iman gerçeğini bilmek gerekiyor.

Taklidi iman:

Bu iman şekli de: Halkın tabiriyle kulaktan dolma diyebiliriz. İnsan annesinden, babasından ya da yakınından bir takım yarım yamalak bilgiler alır ve onunla iman eder, Hatta birtakım ibadetleri de yapar, yani taklit eder. Çünkü kendisi bir bilgi sahibi değildir. Çok acıdır insanlarımız arasında hala bu durumda olanlar pek çoktur. İşte bu da taklidi imandır.

Taklidi iman hakkında âlimlerimiz ihtilaf etmiştir. Kimisi bu iman şekli insanı kurtarmaz, kimisi kurtarır demiş; hatta bazı âlimler, taklidi iman cehli küfürdür, yorumunu yapmıştır. Lakin: çoğunluğa “Cumhura” göre, taklidi de olsa, samimi bir iman ve ibadetin sahibini cennete götüreceğini söylüyorlar. Bu konuda şüphesiz, istisnalar vardır. Hatta böyle insanlar arasında, velayet makamına yükselenlerde olmuştur. Lakin bu istisnai bir haldir.

 Amma, kuran-ı kerimin “oku Allah’ın adıyla” ve “Hala düşünmez misiniz?” ve buna benzer yüzlerce ayetin fermanı gereği mutlaka iman konusunu araştırmalı gerekli bilgileri öğrenmeli taklit atalet ve tembelliğinden kurtulmalı. Yüce rabbimizin “Hiç bilenler ile bilmeyenler bir olur mu?” ve “Ey iman edenler! Tam iman edin” ayetlerindeki hakikati iyi anlayarak, kendine bir çeki düzen vermeli ve öğrenmeye çalışmalı.  Büyüklerimiz ilmin yaşı yoktur der. Peygamber Efendimiz (SAV) “Beşikten mezara kadar, ilim öğreniniz” buyuruyor. Mevla’mız, bildiklerimizle amel etmeyi ve bilmediklerimizi de bizlere öğretmeyi nasip eylesin.

İman konusunda kaynak kitaplar

Ömer Nesefi’nin AKAİD kitabı

Akaidi Teftezani kitabı

Fıkhıl Ekber- İmam-ı Azam (RH)

İhya’u Ulumuddin–4 Cilt İmamı Gazali (RH)

Geniş araştırma ve hayat ilmi için de: Bediüzzaman Said-i Nursi’nin külliyatı bir deryadır.

Günümüzde bu konuda birçok eser yazılmıştır.

mahmutgazisimsek@hotmail.com